Փիլիսոփայություն

              Բուդդայականություն
Բուդդայականություն (սանսկր.՝ बुद्ध धर्म,.Պալի ,buddha dhamma, «Լուսավորվածի ուսմունք»:չին. 佛教 fójiào), կրոն, որը ծագել է Ք.ա. 5-րդ դարում Հնդկաստանում , երբ քայքայվում էին ստրկատիրական հարաբերությունները և Գանգեսի հովտում ստեղծվում էին ստրկատիրական պետություններ։ Այս կրոնի հիմնադիրն է Սիդհարթհա Գաուտաման (Բուդդան)։ «Բուդդա» բառը սանսկրիտ լեզվով նշանակում է «պայծառացած»։ Ըստ որոշ աղբյուրների նա ծնվել է Ք.ա. 570 թվականին, այժմյան Նեպալի տարածքում։ Որոշ հետազոտողների կարծիքով Գաուտաման չի եղել իրական պատմական անձ, սակայն անցյալ դարի կեսերին Հիմալայների ստորոտում գտնված մի արձանագրությունը հաստատեց նրա իրական լինելը։
Բուդդայականությունը համարվում է համաշծարհային կրոններից մեկը։
Որոշ հետազոտողներ բուդդայականությունը համարում են աստվածամերժողական, քանի որ ի տարբերություն քրիստոնեության և իսլամի, այստեղ բացակայում է աստծո առաջնաստեղծ էությունը, բացակայում է հոգու անմահության գաղափարը, դժոխքի և դրախտի գոյությունը։ Այս կրոնը կոչում են նաև կարեկցանքի կրոն։ Այն կարգավորում է մարդու հոգեբանական վարքագիծը։
1.Բուդդայականության էությունն ամփոփված է չորս պնդումների մեջ՝
կյանքը տառապանք է,
2.տառապանքների պատճառն են ցանկություններն ու կրքերը,
3.գոյություն ունի տառապանքներից ազատվելու միջոց՝
4.գոյություն ունի ութմասնյա ուղի, որը տանում է դեպի տառապանքների վերացում և հասցնում է նիրվանայի ։
Ութմասնյա ուղին է՝ ճշմարիտ խոսք, ճշմարիտ միտք, ճշմարիտ գործ, ճշմարիտ կենսակերպ, մտքերի ճշմարիտ ուղղորդում և այլն, որոնք անցնելուց հետո մարդը ձեռք է բերում անխռով հոգեվիճակ։ Նիրվանայի կարելի է հասնել մեդիտացիայի (խորասուզում) միջոցով։ Փաստորեն նիրվանան հենց նույն տառապանքների, ցանկությունների դադարումն է։ Այն մարդուն կտրում է արտաքին աշխարհից և ազատում է նրա օբյեկտների հետ կապվածությունից։
Ըստ բուդդայի, տառապանքների ակունքը ծնունդն է, քանի որ մարդն անընդհատ վերածնվում է։ Մահից հետո նրա հոգին կարծես լքում է մարմինը, ինչպես իր հին զգեստը կամ վերարկուն և վերաբնակվում է մեկ այլ մարմնի մեջ։ Այստեղ կարևոր է կարմայի գաղափարը։ Կարմա նշանակում է գործ, այսինքն թե մարդը իր կյանքի ընթացքում ինչ դրական կամ բացասական արարքներ է գործել։ Եթե նրա կարման դրական է, ապա հաջորդ կյանքում նա կվերածնվի իբրև հարուստ, երջանիկ, առողջ, իսկ եթե բացասական է, ապա՝ միջատ, որևէ կենդանի կամ նույնիսկ առարկա ։ Այստեղ շեշտվում է մարդու անհատական վարքագիծը և ի տարբերություն Հնդկաստանի փիլիսոփայական այլ դպրոցների, որոնք շեշտում   էին  Ֆատալիզմը  (ճակատագրապաշտությունը),  բուդդիզմը կարևորում է վոլյունտարիզմի սկզբունքը։

Հայրաբանություն 

Հայրաբանություն կամ հայրախոսություն (բառացի թարգմանություն հունարեն պատրոլոգիա բարդ բառից, որի տարրերն են՝ πατηvρ (հայր) և λοvγος (գիտություն) բառերը), II-VIII դարերի եկեղեցու հայրերի աստվածաբանական, փիլիսոփայական և սոցիալ-քաղաքական տեսությունների համախմբություն։
Հայրաբանությունն անցել է զարգացման ջատագովության (II-III դարեր), ծաղկման ու համապարփակ տեսության վերածման (IV-V դդ.) և դոգմաների կայունացման ու աստվածաբանության լույսի ներքո գիտությունների օրինակարգման (VI-VIII դդ.) շրջաններ։ Հայաստանում ջատագովական առաջին երկերը վերագրվում են Գրիգոր Լուսավորչին, սակայն հայկական հայրաբանության և ջատագովության հիմնադիր է համարվում Մեսրոպ Մաշտոցը։ IV-V դդ., երբ քրիստոնեությունը դառնում է տիրապետող կրոն, հանդես են գալիս համապարփակ տեսությունների հեղինակներ Բարսեղ Կեսարացին,  Գրիգոր Նազիանզեցին, Գրիգոր Նյուսացին: Աստվածաբանության մեջ նորպլատոնականության ներմուծման շնորհիվ հայրաբանությունը դառնում է կուռ համակարգված ուսմունք։ Այդ շրջանի հայրաբանության կարևոր առանձնահատկություններն են սերտ կապը ազատագրական պայքարի հետ, պարսից մազդեզական կրոնի քննադատությունը և եկեղեցու գաղափարական հիմքերի ամրապնդումը։ VI-VII դդ. կարևոր տեղ են գրավել միաբնակության և երկաբնակության հետևորդների վեճերը, թարգմանական գրականությունը։ Հայրաբանության զարգացմանը նպաստել է նաև Հովհաննես Գ Օձնեցին ։
Տարբերում են հայրաբանության հունական և լատինական ուղղությունները՝ ըստ հեղինակի ծննդյան վայրի և լեզվի։ Հունական հայրաբանությունը ժամանակագրական առումով ընդգրկում է մ.թ. 80–90-ական թթ-ից մինչև Հովհան Դամասկոսցու (մահացել է 749թ.), իսկ լատինականը՝ մինչև Իսիդոր Սևիլացու (մահ. 636) ժամանակաշրջանը։
Տարբերում են հայրաբանական գրականության զարգացման երեք հիմնական շրջան.
1.նախանիկիական շրջան (80/90–325),
2.ոսկեդար (325–451)
3.անկման շրջան (451–749)
Հայրաբանությունը Հայաստանում  հիմք հանդիսացավ փիլիսոփայական և աստվածաբանական մտքի ավանդույթների ձևավորման համար, որը մեծ ազդեցություն գործեց ողջ միջնադարյան գրականության ու գիտության վրա։ 







                                            Հումանիզմ

Լինել հումանիստ, այսինքն լինել մարդկային` ունենալ որոշակի դրական վերաբերմունք շրջապատի անձանց հանդեպ, լինել սրտացավ և կարեկից դիմացինի ցավի հոգսի հանդեպ:Այսինքն  հումանիստ բառը կարելի է ընկալել որպես բարի, գթասիրտ, մարդասեր: Այս իմաստից զատ հումանիզմը փիլիսոփայական ուղղություն է, որի առարկան մարդն է:
Մշակույթների պատմական և ազգային տարբերությունները թելադրում են մարդկային բարեկեցության չափանիշներ և չափորոշիչներ՝ որպես հումանիզմի այս կամ այն տեսակի ուրվագծման արդյունք։
Տարբեր մշակույթների ներկայացուցիչներ, այսինքն տարբեր պատմական և ազգային առանձնահատկություններ ունեցող անձինք տարբեր կերպ են արտահայտում հումանիզմը: Իսկ մշակութային տարբերությունները հիմնականում բխում են կրոնական պատկանելությունից և դավանանքից: Օրինակ Հայաստանում ընդունված է, որ կինը մինչամուսնական կապեր չպետք է ունենա, իսկ Տիբեթում աղջիկը իր ապագա ամուսնուն պետք է ներկայացնի ամենաքիչը տասներկու ընծա, որոնք նա ստացել է իր մինչամուսնական կապերից, հակառակ դեպքում նրան ոչ ոք կնության չի վերցնի: Այսինքն փոխվում է արժեքների համակարգը, փոխվում է որոշակի էթիկայի նորմերի մասին տվյալ մարդկանց պատկերացումները:
Այս առումով հումանիստները փորձում են հաստատել համամարդկային էթիկա, որը հիմնված է մարդկային գոյության միասնության վրա, ենթադրելով, որ սոցիալական և մշակութային խնդիրների լուծումը չի կարող նեղ, սահմանափակ ուղղվածությամբ և միջոցներով իրականանալ։
 Հումանիզմը` որպես աշխարհայացք, ձևավորվել է Ռենեսանսի (Վերածննդի) ժամանակաշրջանում, որն անցումն էր Միջնադարից դեպի Նոր ժամանակը: Այդտեղ է որ Աստվածակենտրոն մտածելակերպից անցում է կատարվում դեպի մարդակենտրոն մտածելակերպը, որի հետևանքով անկում են ապրում բարոյական նորմերի մասին շատ պատկերացումներ:Մարդը սկսում է որպես իրականության ըմբռնման ելակետ իրեն դիտարկել:
 Ըստ քրիստոնեության` բացարձակ արժեք է հանդիսանում միայն բացարձակ աստվածային բնությունը, իսկ այդ բացարձակ բնությունը արտացոլված է մարդկային էության մեջ, և որքան որ այն արտացոլված է, այդքան էլ մարդկային բնությունը արժևորվում է: Ահա այս է քրիստոնեության բարոյականության բացարձակության ընկալումը: Մարդուն բացարձակ արժեք հռչակելով` հումանիզմը չարի և բարու չափանիշը օբյեկտիվ (Աստվածային) ոլորտից տեղափոխեց սուբյեկտիվ (մարդկային) ոլորտ: Առանց չարի և բարու գնահատման օբյեկտիվ չափանիշի անհնար է պատկերացնել համամարդկային բարիքի գաղափարը: Բարոյականությունը կարող է հիմնվել կամ միայն բացարձակ աստվածային արժեքների վրա, կամ այն գոյություն չունի: Հենց այստեղ է այսպես կոչված աշխարհիկ հումանիզմի փակուղին: Քանի որ աշխարհիկ(սեկուլյար) հումանիզմի համակարգում ապրող մարդիկ չեն կարող պաշտպանել բացարձակ բարոյականության գաղափարները, և հետևաբար չեն կարող ապրել համաձայն այդ բացարձակ բարոյականության չափանիշների:  
Թերևս շատ քաղաքակրթություններ մայաների, ինկերի... այդ թվում նաև Հռոմեական կայսրությունը քայքայվել և կործանվել են բարոյական որոշակի նորմերի և չափանիշների բացակայության հետևանքով: Նրանց չաստվածները մարդկանց պես ամուսնանում էին բաժանվում դավաճանում, մտնում էին անբնական հարաբերությունների մեջ... բարոյականության և ընտանիքի գաղափարի աղավաղման հիմքում նրանց քաղաքակրթությունները այլևս չկան: Եվ եթե ետ նայենք հարատևել են միայն այն ազգերը, որոնք ունեցել են բացարձակ բարոյականության չափանիշներ:
Չպետք է գողանաս, չպետք է սպանես, չպետք է շնանաս ոչ թե այն պատճառով, որ մարդն է այդ հրահանգում, այլ` որովհետև դա էապես հակառակ է մարդ արարածի մարդ լինելու արժեքին:


Թերևս  հումանիզմը ողջ մարդկության, բոլոր մարդկանց հավասարության, բարեկեցության գաղափարն է կրում իր մեջ, սակայն որոշակի առումներով այն բաժանվում է աշխարհիկ(սեկուլյար) և կրոնական գաղափարախոսությունների:
                                

Комментариев нет:

Отправить комментарий